کلیه آتش سوزی ها ( به استثنای انفجارات ) در مراحل اولیه کوچک و محدود میباشند و با گذشت زمان گسترش پیدا کرده و با آتش سوزیهای مهیب به زیانهای شدید مالی و جانی منتهی میگردند

کانونهای بروز آتش سوزی در همه جا هست و محل و زمان مشخص برای بروز اینگونه آتش سوزیها وجود ندارد آتش سوزی ممکن است در طبقه سی ام یک ساختمان یا زیر زمین یک فروشگاه ، در کابین یک هواپیمای مسافربری یا موتور خانه یک کشتی اقیانوس پیما ، در یک معدن ذغال سنگ یا قلب یک جنگل وسیع ، در دهانه یک چاه نفت یا در برج تفکیک یک پالایشگاه  ، در یک ساختمان عمومی و یا پانسیون کودکان و غیره به وقوع بپیوندد .

در کلیه این مکانها نمی توان یک آتش نشان حرفه ای و دستگاههای موتوریزه و یا سیستم های گران قیمت اطفاء حریق قرار داد و آتش سوزی ها در مراحل اولیه به این گونه دفاع و مبارزه احتیاج ندارد پس لزوم وسائل دستی آتش نشانی محتوی مواد خاموش کننده مختلف برای نصب و آماده بودن در محلهای احتمال بروز حریق امری اجتناب ناپذیر است .

امروزه صدها کارخانه سازنده در دنیا با نامهای مختلف و استانداردهای متفاوت اقدام به ساختن این وسائل کرده وهر چند گاه نوعی جدیدتر با قدرت بیشتر به بازار عرضه میکنند .

     لذا شایسته و بجاست که اطلاعات فنی و نسبتاً دقیقی از انواع خاموش کننده های دستی  آتش نشانی ومکانیزم کار کردن در اختیار علاقمندان قرار داده شود ، لازم به توضیح است که اینگونه وسائل آتش نشانی هنگامی میتواند مفید باشد و جوابگوی احتیاجات باشند که از نظر تعداد ، اندازه ،نوع مواد شیمیایی و محل نصب ، نظر یک متخصص کسب و نسبت به آمادگی آنها برای مواقع اضطراری اطمینان حاصل شده باشد .

     دستگاهها و وسائل دستی اطفاء حریق در انواع مختلف و اندازه های متفاوت به منظور مبارزه با آتش سوزی های مختلف در مراحل اولیه طراحی و ساخته شده اندو دقت کافی بعمل امده که از نظر حجم و وزن در حداقل ممکنه بوده ، یا به آسانی قابل حمل و با سرعت برای مبارزه با آتش سوزی ها قابل استفاده باشد به منظور مبارزه با آتش سوزی های بزرگ تعدادی از این خاموش کننده ها در اندازه های بزرگتر یافت میشوند که بمنظور سهولت حمل و نقل روی چرخ نصب شده اند که به آسانی میتوان آنها را از محلی به محل دیگر جا به جا کرد یا اینکه این دستگاههارا بایک وسیله نقلیه یدک کرده و به محل منتقل نمود اینگونه دستگاهها معمولاً دارای شیلنگهای طویل و کافی بوده که لزومی برای انتقال دستگاه به نزدیک حریق پیش نمی آید و معمولاً‌امتیازات مثبت یا منفی این وسائل با کپسولهای دستی مشابه است .

 خاموش کننده ها : EXTINGUISHERS

     از انجا که اطفاء حریق در لحظات اولیه شروع آتش سوزی برای جلوگیری از صدمات جانی و اقتصادی اهمیت بسزائی دارد ویک اقدام سریع در امر اطفاء نه تنها میتواند از توسعه آتش جلوگیری بعمل آورد بلکه با خاموش کردن آتش ، خسارات ناشی از آنرا به حداقل میرساند .

برای این منظور از سالها قبل کارخانجات زیادی در کشورهای دنیا اقدام به طرح و ساخت وسائل مبارزه با حریق نموده اند که نمونه ای ازاین نوع وسائل خاموش کننده های دستی آتش نشانی میباشند .

تاریخچه خاموش کننده ها : 

     در سال 1816ناخدا بای دریارموث اولین خاموش کن دستی را اختراع کرد .

     سال 1912 اولین دستگاه کف شیمیایی دو گالنی در انگلستان ساخته شد

     سال 1935 اولین خاموش کننده دو گالنی آب و گاز CO2  به بازار آمد .

     سال 1957 خاموش کننده پودری به بازار آمد .

     سال 1964 خاموش کننده خودکار به بازار آمد .

 تعریف خاموش کننده دستی :

      خاموش کننده دستی به وسیله ای گفته میشود که برای مبارزه با آتش سوزی در مراحل اولیه طرح و ساخته شده و با حد اکثر 14 کیلو وزن یا 14 لیتر ظرفیت مواد خاموش کن فرد براحتی قادر به حمل به محل و استفاده از آن باشد .

 کاربرد :

    از خاموش کننده های دستی با توجه به مواد اطفائی داخل آنها میتوان در لحظات اولیه و شروع آتش سوزی و برای حریقهای کو چک و موضعی استفاده نمود .

 انواع خاموش کننده ها :

خاموش کننده ها رااز نظر مواد اطفائی داخل آن میتوان به چهار گروه تقسیم کرد .

الف – خاموش کننده های محتوی آب

ب- خاموش کننده های محتوی پودر

ج-خاموش کننده های محتوی کف

د- خاموش کننده های محتوی گاز

تامین فشار در خاموش کننده ها :

برای خارج شدن ماده خاموش کن از خاموش کننده و پرتاب آن بطرف آتش نیاز به فشار میباشد که این فشار از راههای مختلف بشرح زیر تامین میگردد .

1-    فشار یا گاز حاصل از واکنش دو ماده شیمیایی

2-     فشار یک گاز بی اثر ( معمولاً CO2  یا N2  )  موجود در محفظه 

3-    فشار از طریق کمپزس کردن هوا به داخل بدنه و تحت فشار قرار دادن آن

4-      فشار درونی ماده خاموش کن

قدرت پرتاب :

برای اینکه بتوان بدون نزدیک شدن زیاد به آتش ، مواد اطفائی را بر روی آتش پاشید معمولاً در استاندارد هاحداقل متراژی جهت پرتاب خاموش کننده ها در نظر گرفته میشود که این فاصله در خاموش کننده ها متفاوت واز 2 تا 7 متر میباشد

بطور مثال : در استانداردی برای خاموش کننده محتوی آب وقتی آب را بصورت جت GET))  پرتاب کند 7 متر و وقتی آب را بصورت اسپری ( FOG) پرتاب نماید حداقل 4 متر در نظر گرفته اند .

انواع خاموش کننده های آبی :   

      2-      آب و گاز

       3-     آب و هوا

خاموش کننده آب و گاز :

این نوع خاموش کننده بیشترین ظرفیت آن دو گالنی وحداقل مدت تخلیه آن 60 ثانیه است .

در شرایط عادی و شارژ کامل آن 95% ( درصد ) آب خاموش کننده باید تخلیه گردد .

برای تامین فشار مورد نیاز در این خاموش کننده از گاز CO2 تحت فشار که در یک سیلندر کوچک ذخیره شده ودر داخل یا خارج بدنه قرار میگیرد استفاده میشود .

خاموش کننده آب وهوا:

همانطور که از نام این خاموش کننده پیداست مواد داخلی ان عبارتست از اب بعلاوه هوا ( هوا به داخل بدنه کمپرس شده ) ، بدنه این خاموش کننده مدام تحت فشار داخلی در اثر هوای فشرده قرار دارد به همین علت مقاومت بدنه آن باید بیشتر از نوع قبلی باشد، در استاندارد ها برای بدنه آن مقاومتی حدود 600  PSI  ( 40 اتمسفر ) در نظر گرفته میشود و با این فشار مورد آزمایش قرار میگیرند ، این نوع دستگاهها قابل کنترل میباشند ، ظرفیت آنها اکثرا دو گالنی ویکی از علائم مشخصه دستگاها ی تحت فشار داشتن فشار سنج میباد فشار سنج این دستگاهها مهمولاً دو کار انجام میدهند .

1-     از روی آن فشار داخلی دستگاه دیده میشود .

2-      از آنجا که این دستگاهها فاقد سوپاپ ایمنی میباشند .در صورتی که فشار داخلی دستگاه به هر عللی افزایش یابد و از حد معمول بالاتر رود فشار سنج از هم پاشیده و فشار نیز کاهش مییابد .

بعضی از کارخانجات سازنده این نوع خاموش کننده ها فشار سنج را حذف و بجای آن سوپاپی روی بدنه نصب کرده اند که از سوپاپ مذکور برای پاک کردن هوا و آزمایش فشار بوسیله مانومتر ( فشار سنج متحرک ) استفاده میشود و با دستگاه مانومتر فشار داخلی را تعیین میکنند .

خاموش کننده پودری :

در گذشته دور نحوه استفاده از پودر شیمیایی بدین ترتیب بود که تعدادی قوطی یا ظرف به اشکال مختلف را از پودر پر میکردند و در جاهای مناسب قرار می دادند که به محض شروع آتش سوزی افراد مسئول درب قوطی ها را باز کرده و پودر آن را به روی آتش میپاشیدند و نوعی دیگر از این قوطی ها طوری طراحی  شده بود که به محض پرتاب قوطی محتوی  پودر بر روی آتش بطور اتوماتیک پودر خارج و حریق را اطفاء مینمود که اغلب موارد این تکنیک نیز با نا کامی مواجه می شد ولی با گذشت زمان برای پاشیدن پودر بر روی آتش دستگاههای خاموش کننده پودر فعلی طرح و ساخته شد .

 پودر خشک عبارت است از مخلوطی ازگرد بعضی از مواد شیمیایی که جهت خاموش کردن حریق ها به کار میرود که عبارتند از :

الف : پودر شیمیایی که برای اطفاء حریق غیر فلزات به کار میرود شامل MULTI-   PURPOSE

که پایه آن مونو آمونیوم فسفات میباشد و     PURPLE  -  K  پودر دیگری به نام   SUPER  - K

در انواع کوچکتر معمولاً نازل به بدنه متصل یا بر روی در پوش تعبیه شده است و در انواع بزرگتر نازل در انتهای لوله لاستیکی نصب میشود .

در این نوع خاموش کننده بعلت تحت فشار بودن احتمال فشرده شدن پودر وجود دارد بدین جهت بهتر است بعد از برداشتن خاموش کننده از محل نصب حداقل یکبار آنرا سروته نمائید .

ب- خاموش کننده پودر و گاز :

در این نوع خاموش کننده پودری فشار لازم برای خارج شدن پودر از گاز ذخیره شده در داخل کارترریج تامیین میگردد این سیلندر کوچک با توجه به ظرفیت خاموش کننده در نظر گرفته میشود و محتوی گاز CO2 مایع میباشد .     انواع خاموش کنند های پودر و گاز :

خاموش کنند های پودر و گاز را میتوان به دو گروه تقسیم کرد ، حال آنکه هر گروه دارای انواع مختلف میباشد .

الف : خاموش کننده های پودر و گاز بالن خارج

ب: خاموش کننده های پودر و گاز بالن داخل

الف – در نوع بالن خارج یعنی بالن محتوی گاز کربنیک خارج از استوانه ( بدنه ) قرار گرفته و مجرای خروجی گاز بالن به بدنه خاموش کننده پیچ میشود که هم عملکرد آن ضربه است وهم فلکه و هم اهرمی میباشد

بالنهایی که درخارج از بدنه قرار میگیرند دارای سوپاپ ایمنی در قسمت مخالف خروجی میباشند که در صورت ازدیاد فشار داخلی از حد تعیین شده  ( حک شده روی بدنه ) بهر علت سوپاپ عمل کرده و گاز کارتریج تخلیه میشود .

ب- خاموش کننده های پودر و گاز بالن داخل : در این نوع بالن گاز CO2  در داخل بدنه و زیر درپوش قرار میگیرد که هنگام عمل بازدن ضربه یا فشار بر روی اهرم راه خروج گاز داخل بالن باز و گاز وارد بدنه میشود .

بدنه خاموش کننده های پودر و گاز با واریا معمولاً دارای سوپاپ ایمنی میباشد که این سوپاپها روی درپوش نصب میشود سوپاپ فوق از نوع فنری بوده و در صورت ازدیاد فشار داخل بدنه پس از ورود گاز بهر علتی که باشد اعم از زیاد پر کردن پودر یا گاز عمل کرده و فشار اضافی را تخلیه میکند .

در خاموش کننده های پودر و گاز چنانچه گاز وارد بدنه شدو مقدار کمی از پودر آن استفاده کردیم نمی توان برای مدت زیادی تحت فشار گذاشت

بنابراین جهت خارج کردن گاز داخل آن خاموش کننده را سرو ته میکنیم و با فشار روی اهرم نازل گاز آنرا خارج میکنیم .

خاموش کننده مواد تولید کف :

جهت اطفاء حریق مایعات قابل اشتعال از این نوع خاموش کننده استفاده میکنند که در صورت پرتاب آن بر روی مواد در حال اشتغال بسرعت روی آتش را پوشانده و مانع برخاستن گاز قابل اشتعال از روی مواد گشته و با پوشاندن سطح ماده در حال اشتغال از رسیدن اکسیژن هوا به آتش جلوگیری بعمل می آورد ( باید توجه داشت که این نوع خاموش کننده ها ویژه سازمان آتش نشانی میباشد )

وزن مخصوص آن کمتر از وزن مخصوص مایعات قابل اشتغال است لذا در سطح آن شناور گشته و پائین نمیرود معمولاً حداکثر در ظرفیتهای دو گالنی ساخته میشود .

این نوع خاموش کننده ها بعلل اشکالاتی که داشت اخیراً چند سالی که از رده خارج شده است .

خاموش کننده های گازی :

خاموش کننده های گازی را به دو دسته تقسیم میکنند .

1-          یا خاموش کننده گاز کربنیک CO2

2-          یاخاموش کننده مواد هالوژنه     B.C.F

خاموش کننده گاز کربنیک       CO2    :

از سالها قبل این گاز بعنوان یک گاز آتش نشانی در دستگاههای ثابت ، اتوماتیک ، خاموش کننده های دستی و چرخدار مورد استفاده قرار میگرفته و مصرف فراوانی دارد .

CO2 گازی است غیر قابل احتراق ، بی بو ، خنثی ، غیر سمی ، فاسد نسازو هادی جریان الکتریسیته نمی باشد ، وزن آن سنگین تر ازهوا است ( 529/1) لذا در صورت پرتاب روی حریق اکسیژن را خارج و خود جانشین آن میگردد در حقیقت با تقلیل درصد اکسیژن موجب اطفاء حریق می گردد.

یک پوند CO2 مایع در صورت آزاد شدن  FT3  8 فوت مکعب گاز تولید می کند این توسعه زیاد و سریع حجمی اثر شدید خنک کننده داشته بطوری که قسمتی از گاز مزبور را به دور لوله دستگاه بصورت برفک و برودتی برابر 1100f- درجه فارنهایت در می آورد بدیهی است این برفک نیز بزودی براثر حرارت محیط بحالت گاز درمی آید.

این خاموش کننده ها بعلت فولادی بودن بدنه کاملاً سنگین می باشد و بدین جهت انواع دستی آن با ظرفیتهای بین 2-12 پوند ساخته میشود و در ظرفیتهای بیشتر ازآن بعنوان وسیله چرخدار یا دستگاههای ثابت اتوماتیک طرح و مورد استفاده قرار می گیرد

موارد استفاده از CO2  :

در آتش نشانی این گاز را بیشتر در اماکن سربسته مانند اتاق کامپیوتر یا ادوات ظریف الکتریکی یا الکترونیکی ، کتابخانه ها و موزه ها بکار می برند زیرا :

هادی الکتریسیته نیست .

هیچ اثری روی اینگونه وسائل باقی نمی گذارد.

حتی الامکان از بکار بردن این گاز در فضای باز باید خودداری نمودزیرا بعلت پراکنده شدن گاز در فضا در اطفاء حریق چندان مثمر ثمر نخواهد بود.

حریقهائی که در اثر CO2 بظاهر خاموش شده اند پس از تهویه محل و پراکندگی گاز در صورتیکه گل آتشها یا فلزات داغ وجود داشته باشد به احتمال قوی دوباره آتش می گیرد.

حداکثر فشار پرتاب این خاموش کننده در نوع دستی بعلت نازل شیپوری بین 4-2 متر است بنابراین برای استفاده باید بیشتر به حریق نزدیک شد حداقل زمان تخلیه این خاموش کننده ها حدوداً 16 ثانیه می باشد.

این خاموش کننده ها قابل کنترل است و در صورتیکه 10 درصد آن مصرف نشود میتوان از آن برای حریقهای دیگر استفاده کرد در صورتیکه از پربودن دستگاه اطمینان دارید ولی گاز خارج نمی شود احتمالاً ممکن است راه خروج آن بعلت یخ زدن گاز مسدود شده باشد برای چند لحظه شیر را ببندید و مجددا باز کنید.

اسپرینکلرها : SPRINKLERS

دستگاهی است سقفی که از آب ، CO2 و B.C.F در آنها به هنگام اطفاء حریق استفاده می کنند ، از یک شبکه لوله کشی محاسبه شده در سقف و دیواره کارگاهها و سالن ها و مخصوصاً‌ انبارها ، پیش بینی و نصب میشود و دارای نازلهایی است که در روی آنها آلیاژهای مخصوص و حساس نسبت به درجه حرارت یا کپسول مایع یا گازی کوچکی قرار گرفته است به هنگام تغییر درجه حرارت محیط آلیاژ سرهای نازل ذوب ده یا کپسول آن ترکیده و باعث باز شدن مسیر آب شده و با فشار آب یا مواد دیگری روی آتش می پاشد در سرراه آنها میتوان آژیرهائی نصب نمود تا از وقوع حریق نیز مطلع شد.