معاد و بازگشت انسان‌ها به جهان آخرت از جمله مبانی بسیار مهم در دین اسلام است که البته مورد توجه بسیاری از مردم جهان از آیین و مسلک‌های مختلف است ولی شاید اصلا ما آن را از یاد برده‌ایم …

آیه ۱ از سوره «انبیاء» از جمله آیات قرآن کریم است که در مورد روز قیامت سخن می‌گوید:

«اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِی غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ»

” (زمان) حساب مردم نزدیک شده است، در حالی که آنان در بی‌خبری، (از آن) روی گردانند”‌

بر اساس آنچه که از آیات به دست می‌آید باید گفت که:

همه افراد مورد سوال قرار می‌گیرند.

«فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِینَ »

“به یقین، (هم) از کسانی که پیامبران به سوی آنها فرستاده شدند سوال خواهیم کرد، (و هم) از پیامبران سوال می‌کنیم”‌(سوره «اعراف» آیه ۶)

تمامی اعمال مورد محاسبه قرار می‌گیرد.

«وَلَتُسْأَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»

“یقینا شما از آنچه انجام می‌دادید، بازپرسی خواهید شد”‌(سوره «نحل» آیه ۹۳)

صریح برخی از آیات قرآن این است که در قیامت، خداوند خود به حساب بندگان رسیدگی می‌کند چنان که می‌فرماید:

فَإِنَّما عَلَیْکَ الْبَلاغُ وَ عَلَیْنَا الْحِسابُ. سوره رعد/ آیه ۴۰]

تو عهده دار رسالت و ابلاغ احکام الهی به مردم هستی و رسیدگی به حساب آنان به عهده ما است.

و نیز می‌فرماید:

إِنَّ إِلَیْنا إِیابَهُمْ ـ ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنا حِسابَهُمْ.[ سوره غاشیه/ آیه ۲۵ ـ ۲۶]

رجوع آنان به سوی ما است سپس حساب آنان بر ما است.

و نیز می‌فرماید:

إِنْ حِسابُهُمْ إِلاَّ عَلى رَبِّی لَوْ تَشْعُرُونَ.[ سوره شعرا/ آیه ۱۱۳]

حساب آنان (به عهده کسی) جز خدا نیست اگر درک می‌کردید.

و نیز می‌فرماید:

وَ کَفى بِاللَّهِ حَسِیباً. سوره نساء، آیه ۶ و سوره احزاب، آیه ۳۸]

کافی است که خدا حسابرس اعمال بندگان خود باشد.

ولی از برخی از آیات قرآن چنین استفاده می‌شود که در سرای دیگر هر انسانی خود به حساب اعمال خود می‌رسد و نیاز به حسابرس دیگری غیر از نفس انسانی نیست چنان که می‌فرماید:

عمل هر انسانی را ملازم با او ساختیم و روز قیامت آن را به صورت کتابی بیرون می‌آوریم و او آن را گشوده می‌یابد، به او گفته می‌شود کتاب خود را بخوان در این روز کافی است که نفس تو حساب تو را رسیدگی نماید.[ سوره اسراء، آیه ۱۳ ـ ۱۴]

مفاد این آیه با آیات گذشته منافاتی ندارد، زیرا مفاد این آیه این است که در سرای دیگر همه‌ی اعمال انسان به صورت کتابی در برابر دیدگان او نمودار می‌گردد و انسان واقعیت کارهائی را که در دنیا انجام داده است، مشاهده می‌کند و چون واقعیت اعمال در برابر دیدگان او نمودار می‌گردند، جای هیچ گونه انکاری برای او باقی نمی‌ماند و در حقیقت خود بر کرده‌های خود گواهی می‌دهد.

همه احوال مورد رسیدگی قرار می‌گیرد

«إِنْ تُبْدُوا مَا فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحَاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ»

“اگر آنچه را در دل دارید، آشکار سازید یا پنهان، خداوند شما را بر طبق آن، محاسبه می‌کند”‌(سوره «بقره» آیه ۲۸۴)

از همه اعضای بدن انسان سوال خواهد شد

«وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ غڑ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُۆَادَ کُلُّ أُولَٰئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا»

“از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسئول‌اند”‌(سوره «اسراء» آیه ۳۶)

از نعمت‌های الهی سوال می‌شود

«ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ»

“سپس در آن روز (همه شما) از نعمتهایی که داشته‌اید بازپرسی خواهید شد”‌(سوره «تکاثر» آیه ۸)

سوال در این آیه اگر چه درباره‌ی نعمت‌های الهی است، ولی با توجه به این که از آن با کلمه «نعیم» تعبیر آورده شده است که همه‌ی نعمت‌های الهی را شامل می‌شود و از طرفی همه‌ی آنچه بشر در زندگی خود از آن برخوردار است، نعمت‌های الهی محسوب می‌شوند، بنابراین همه‌ی کار‌های او مورد سوال واقع خواهد شد، زیرا همه‌ی کارهایی که انسان انجام می‌دهد، به گونه‌ای تصرف در نعمت‌های الهی می‌باشد. و در نتیجه این آیه را باید از دسته نخست بشمار آورد.

تمامی کارها را در هرکجا و به هر اندازه که باشد، حاضر خواهند ساخت

“إِنْ تَکُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فِی صَخْرَةٍ”‌

“اگر به اندازه سنگینی دانه خردلی (کار نیک یا بد) باشد و در دل سنگی یا در (گوشه‌ای از) آسمان‌ها و زمین قرار گیرد، خداوند آن را (در قیامت برای حساب) می‌آورد”‌(سوره «لقمان» آیه ۱۶)

در اولین سوال، از نماز خواهند پرسید و به حساب امور مهمی چون؛ جوانی، عمر، راه کسب درآمد و هزینه آن و به ویژه ولایت خواهند پرداخت و همین بس که خدا، خود حسابرس خواهد بود.

«وَ کَفَیٰ بِنَا حَاسِبِینَ»

“و کافی است که ما حساب کننده باشیم”‌(سوره «انبیاء» آیه ۴۷)

سۆال درباره قرآن

وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ.[ سوره زخرف، آیه ۴۴]

حقا که قرآن ذکر الهی است که برای تو (پیامبر) و قوم تو نازل گردیده و در آینده (قیامت) درباره آن مورد سئوال قرار خواهید گرفت.

گواهی‌ها و شهادت‌ها

سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ.[ سوره زخرف، آیه ۱۹]

شهادت‌های آنان نوشته خواهد شد و مورد سوال قرار می‌گیرند.
قتل بی گناهان

وَ إِذَا الْمَوْۆُدَهُ سُئِلَتْ ـ بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ.[ سوره تکویر: آیه ۸]

هنگامی که از دختران زنده به گور شده (هر مقتول بی گناهی) پرسیده می‌شود که به کدام جرم کشته شد؟

دروغ‌ها و تهمت‌ها

تَاللَّهِ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَفْتَرُونَ.[ سوره نحل، آیه ۵۶]

سوگند به خدا، قطعاً درباره افترا‌های شما سئوال خواهد شد.

راستگوئی راستگویان

لِیَسْئَلَ الصَّادِقِینَ عَنْ صِدْقِهِمْ وَ أَعَدَّ لِلْکافِرِینَ عَذاباً أَلِیماً.[ سوره احزاب: آیه ۸]

تا خداوند از راستی راستگویان سوال نماید و او برای کافران عذاب دردآور آماده کرده است.

البته تخصیص این رشته از موضوعات برای سوال، منافاتی با همگانی بودن آن ندارد، زیرا این قسمت به خاطر اهمیتی که دارند، در لسان وحی به طور خصوص وارد شده است.

اتفاقاً در روایات نیز این تقسیم وارده شده است، برخی از روایات یادآور می‌شود که از همه کارها سوال می‌شود، در حالی که برخی، انگشت روی موضوعات خاصی می‌گذارد مانند:

۱ـ عمر انسان.

۲ـ دوران جوانی.

۳ـ کیفیت بهره گیری از اعضاء.

۴ـ کسب ثروت و صرف آن.

۵ـ محبت اهل بیت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ .

۶ـ قرآن و عترت.

۷ـ فریضه نماز.

۸ـ نبوت و ولایت.
منابع:

سایت افق

آیت الله جعفر سبحانی- تلخیص از منشور جاوید، ج

بازنشر: سرزمین